Het leuke aan een titel is dat een titel in sommige gevallen volledig de lading kan dekken. De titel fungeert in zo’n geval als conclusie waaruit men kan opmaken wat de strekking van de tekst gaat worden. In dit geval dekt de titel volledig de lading. Detoxen is simpelweg voor losers, waarbij losers een understatement is. Losers kan misschien beter worden vervangen voor zij die onwetend zijn. Aanhangers van detoxen zijn namelijk onwetend. Wat ik ze overigens niet kwalijk neem. Voeding is een complex thema.

Wat is detoxen?

Detoxen is een alternatieve geneeswijze met als doel het lichaam te reinigen van allerlei gifstoffen. Welke gifstoffen? Geen flauw idee. Uitlaatgassen? Pesticiden? Frituurlucht? Het is mij een raadsel. In ieder geval zijn er verschillende detox behandelingen waarbij men een aaneengesloten periode een bepaalde behandeling ondergaat. Dat kan zijn een sapkuur op basis van groente, fruit of theesoorten bijvoorbeeld. We zijn immers allemaal ontzettend ziek. We leven namelijk in een samenleving waarin wolken smog boven ons hangen en elke straathoek bezaait is met uitwerpselen en ontlasting. Het is me allemaal wat. Sarcasme natuurlijk. We leven in Nederland natuurlijk in een vrij hygiënisch land en zo slecht is het allemaal echt niet. En hoe meet je trouwens of je teveel gifstoffen in je lijf hebt zitten? Ook dat is mij wederom een raadsel.

Waarom een detox?

Mensen die meedoen aan een detox geven vaak aan dat ze niet goed in hun vel zitten. Ze hebben het gevoel dat het lichaam moet ontgiften, ze willen gewicht verliezen of ze doen mee als soort van ‘spirituele reis’ om mentale kracht te ontwikkelen. Er bestaan dus verschillende redenen waarom een detox gedaan kan worden. Maar in hoeverre zijn dit gegronde redenen?

Heeft ons lichaam een detox nodig?

Mensen kunnen een detox doen vanwege het mentale effect. Daar kan ik me enigszins in vinden. Net een soort Ramadan waarbij je zou kunnen praten over een ‘geestelijke’ reiniging. Een lichamelijke reiniging is echter van de pot gerukt. Ons lichaam bestaat uit allerlei organen (lever, darmen en nieren) die goed in staat zijn ons lichaam te reinigen. Daar hebben we echt geen sapkuur voor nodig. Een langdurig evenwichtig en persoonlijk voedingspatroon is wat we nodig hebben.

Gewicht verliezen via een detox?

Tijdens een detox bestaat de grote kans dat men gewicht verliest. Net zoals men bij een hongerstaking gewicht verliest en gaat vermageren. Je eet minder dan normaal dus je valt af. De wetten van moeder natuur. En daar valt zoals altijd niet aan te tornen. Dat je volgens een bepaalde voedingsmethode afvalt mag dan ook nooit een reden zijn om te zeggen dat iets werkt. In ontwikkelingslanden valt men ook af. Is dat dan een goede manier? Als je langdurig weinig eet bestaat er een kans op tekorten aan voedingsstoffen wat op lange termijn lichamelijke of psychische effecten heeft. Wat is wel een goede manier? Een voedingspatroon dat je langdurige vol kan houden, past bij jouw doelen en waarbij variatie het kernwoord is. Via een detox leer je niks over een goed voedingspatroon.

Detox als therapie?

Het kan opzich geen kwaad eens een periode streng te zijn voor jezelf door minder te eten. Dat zou je mentaal sterk kunnen maken. Alleen moet men niet zeggen dat men zichzelf minder goed voelt vanwege een ‘verontreinigd’ lichaam door gifstoffen. Dat iemand niet goed in z’n vel zit kan simpelweg ook gewoon een psychische factor hebben. We worstelen immers allemaal met onszelf. Geef alleen voeding niet de schuld. Zoek het bij jezelf.

Conclusie

Detoxen is een alternatieve geneeswijze met als doel het lichaam te reinigen van allerlei gifstoffen. Welke gifstoffen? Het is mij een raadsel. Toch is die gedachte er blijkbaar wel. Echter heeft het lichaam zelf voldoende organen om het lichaam te reiningen en hebben wij echt geen detox nodig (alcohol of drugsvergiftiging daargelaten). Dat je gewicht verliest via een detox is logisch. Dat doen mensen die in een hongerstaking zijn ook. Je eet minder dus je valt af. Je ontwikkelt alleen tekorten aan voedingsstoffen als je er langdurig mee doorgaat. Ook moet je het feit dat je misschien minder in je vel zit niet direct linken aan een ‘verontreinigd’ lichaam. Het kan simpelweg ook gewoon een psychische oorzaak hebben. Geef voeding niet de schuld, maar zoek het bij jezelf.

Tegenwoordig is brood in de media een veel besproken onderwerp. Veel mensen beweren dat brood slecht voor je is en daardoor zijn er veel mensen die brood proberen te vermijden uit hun voedingspatroon. Van brood zou je namelijk dik worden, je krijgt er buikkrampen van en het is slecht voor de gezondheid. Maar is dit wel waar? Nee! In de meeste vallen (uitzonderingen daargelaten) is brood juist een heel nuttig product dat past in jouw voedingspatroon en je prima kan blijven eten. Mits met mate natuurlijk, en met gevarieerd beleg, en voldoende vezels, nja.. je kent het verhaal!

Een bammetje bevat nuttige voedingsstoffen

Brood bevat veel nuttige voedingsstoffen die je lichaam goed kan gebruiken. Qua macronutriënten bevat brood koolhydraten (zetmeel), eiwit, weinig vetten en aardig wat vezels (mits volkoren brood genomen wordt). De micronutriënten in brood zijn een hoop B-vitaminen en mineralen, kortom: broodnodig!

En tarwe en gluten dan?

Voor mensen die last hebben van gluten is brood inderdaad geen goed product. Brood kan in dat geval zelfs erg schadelijk zijn. In zo’n geval mag je brood wel de schuld geven en moet je het vooral vermijden uit je voedingspatroon. Echter heerst er momenteel een opvatting dat we allemaal zouden lijden aan een overgevoeligheid voor gluten. En dat is een broodje aap verhaal! Ik leg je uit waarom!

Momenteel heeft 1% van onze bevolking coeliakie. Mensen met coeliakie kunnen geen gluten verdragen en moeten erg uitkijken met gluten. Naast coeliakie zijn er ook een groep mensen (5-10%) die een glutenovergevoeligheid hebben. Deze groep kan darmklachten hebben van licht naar wat zwaarder. Daarnaast is er nog een groep die allergisch is voor tarwe uit brood (0,3-3%). Ook bij deze groep kunnen problemen ontstaan bij het eten van brood.

Zoals je ziet zijn dit cijfers die maar voor een klein percentage van de bevolking geldt. Het is dus geen algemeen feit. De meesten kunnen dus goed brood blijven eten!

Is brood een dikmaker?

Brood zelf kan nooit een dikmaker zijn! Zoals een oliebol geen dikmaker is en zoals een stuk chocolade ook geen dikmaker is. Je wordt dik als je te veel eet! Dat is de kern van het dikker worden. Ik zal het je uitleggen aan de hand van een klein voorbeeld. Stel je hebt jezelf een tekort opgelegd van 2000 Kcal. Dit is de hoeveelheid waarbij je onder je energieonderhoud eet en dus afvalt. Als je een gedeelte van die 2000 Kcal uit brood haalt val je net zo hard af dan wanneer je dat gedeelte calorieën uit zuivel haalt. Brood is dus geen dikmaker!

Geen brood eten is ook gewoon een hype!

We leven in een wereld waarin hypes aan de orde van de dag zijn. Vandaag de dag is dat toevallig brood, morgen is het een fruitsoort. Je zult zien dat over een tijdje het juist weer hip is om brood te gaan eten. Laat je niet meeslepen door deze hype!

Brood is tegenwoordig behoorlijk spreekwoordelijk de lul. Een x aantal bestsellers zijn verschenen waarin het advies luidt brood niet meer te eten. Er is nu een grote beweging ontstaan waarin men gezamenlijk gal spuwt over brood. Brood staat symbool voor alles wat slecht en verdorven is en angst is nu de strekking. Maar is deze gezaaide angst terecht? Moeten we brood mijden uit ons voedingspatroon?

Broodvrij eten is een hype

Broodvrij eten is simpelweg ook gewoon een hype. We moeten niet vergeten dat voeding ook gewoon een modeverschijnsel is waarin hypes aan de orde van de dag zijn. Zoals pokemon plaatjes vroeger een hype waren is brood de schuld geven van alles nu een hype. Zo simpel werkt het. Door de jaren heen is dat altijd zo gegaan. Na brood zal er een nieuwe product de schuld krijgen. Grote kans dat bananen volgende maand flink op hun flikker gaan krijgen.

Brood bevat nutriënten

Hoewel ik niet een diëtist ben die zwaaiend met zijn vinger op de bühne staat wil ik toch kort even benoemen wat er qua voedingsstoffen in brood zit. Dit om aan te geven dat brood oprecht een toevoeging kan zijn aan jouw voedingspatroon. Brood levert voedingsstoffen zoals koolhydraten (zetmeel), eiwitten, weinig vetten en voedingsvezels. Daarnaast een hoop B-vitamines en mineralen en dat gezamenlijk maakt brood tot een product met een hoop toegevoegde waarde. Broodvrij eten betekent dat je bepaalde nutriënten niet binnenkrijgt en die dus uit andere product of productgroepen moet halen. Dat kan alleen moet je goed weten welke keuzes je dan moet maken (1-2).

Is brood een dikmaker?

Als mensen teveel eten komen ze aan en als mensen te weinig eten vallen ze af. Zo simpel is het. De wetten van moeder natuur waar niet aan valt te tornen. Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat mensen van brood dik zouden worden (1). Brood is dus geen dikmaker. Brood kan wel een dikmaker zijn als je er zoveel van eet waardoor je uiteindelijk meer eet dan je nodig hebt. Maar dat kan ook via andere producten.

En gluten in brood?

Het overgrote deel van de bevolking kan prima tegen gluten. Een klein percentage van de bevolking kan echter wel milde tot zeer ernstige klachten krijgen bij gluten. Het gaat dan om mensen met coeliakie (4) (gluten intolerantie) en mensen met een glutensensitiviteit (3,5) (overgevoeligheid voor gluten). Maar het gaat hier om een percentage van ongeveer 0,5% van de bevolking (6-9). Daarnaast bestaat er ook nog een allergie voor tarwe. Men reageert slecht op de eiwitten uit tarwe. Een tarwe allergie is overigens iets anders dan een glutenintolerantie. Kern van het verhaal is dat het alarmerende geluid dat we allemaal brood moeten vermijden totaal niet klopt. Er wordt ons een broodvrij bestaan aangepraat terwijl in de meeste gevallen dit helemaal niet van toepassing is.

Conclusie

Dat brood zo zwaar onder vuur ligt is in de meeste gevallen onterecht en vooral zo onnodig. Brood zelf is geen dikmaker en dat er allerlei gezondheidsproblemen ontstaan is in de meeste gevallen simpelweg niet waar. Voor een select groepje kan brood wel schadelijk zijn. Het gaat hier echter om een klein percentage en dus niet de gehele bevolking. De meeste mensen kunnen brood prima in hun voedingspatroon blijven behouden. De nutriënten in brood zijn nuttig en kunnen een goede toevoeging zijn aan een voedingspatroon.

Bronnen

  1. Whitney E, Rolfes, SR. Understanding Nutrition. Twaalfde druk.P.50-P.51
  2. Catsberg, C.M.E., Kempen-van Dommelen, G.J.M. Levensmiddelenleer. Nijmegen. Hbuitgevers 2008. P.130
  3. Nijeboer, P et al. Non-celiac Gluten Sensitivity. Is it in the Gluten or the Grain? Journal of Gastrointestinal and liver Diseases. 2013. Beschikbaar via: http://www.jgld.ro/2013/4/12.pdf Geraadpleegd op 22-11-2015
  4. Rubio-Tapia et al. ACG Clinical Guidelines: Diagnosis and Management of
    Celiac Disease. Practice Guidelines. 2013. Beschikbaar via: http://gi.org/wp-content/uploads/2013/05/ACGGuidelineCeliacDiseaseMay2013.pdf Geraadpleegd op 22-11-2015
  5. Catassi et al. Non-Celiac Gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders. Nutrients. 2013. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3820047/ Geraadpleegd op 22-11-2015
  6. AGA Institute Medical Position Statement on the Diagnosis and Management of Celiac Disease. Gastroenterology. 2006. Beschikbaar via: http://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(06)02226-8/abstract Geraadpleegd op 22-11-2015
  7. Bizzaro N, Tozzoli R, Villalta D, et al. Cutting-edge issues in celiac disease and in gluten intolerance. Clin Rev Allergy Immunol. 2012. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21181303 Geraadpleegd op 22-11-2015
  8. Rubio-Tapia A, Ludvigsson JF, Brantner TL, Murray JA, Everhart JE. The prevalence of celiac disease in the United States. Am J Gastroenterol. 2012. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22850429 Geraadpleegd op 22-11-2015
  9. Maag Lever Darm Stichting. Onze darmen in feiten en cijfers. 2015. http://www.mlds.nl/nieuws/actualiteiten/1320/onze-darmen-in-feiten-en-cijfers/ Geraadpleegd op 22-11-2015
  10. Sapone A, Bai JC, Ciacci C, et al. Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. 2012. Beschikbaar via: http://www.biomedcentral.com/1741-7015/10/13 Geraadpleegd op 22-11-2015
  11. Voedingscentrum. Eerlijk over eten. Beschikbaar via: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/tarweallergie.aspx Geraadpleegd op 22-11-2015

Typ eens groene thee en afvallen in op google en wat zie je? Allerlei sites waarin groene thee als heilige graal wordt neergezet. Echter nemen we natuurlijk niet zomaar iets aan voor zoete koek. Zoals altijd bekijken we met argusogen dit soort ‘magische’ producten. Op onderzoek gaan we uit en formuleren vervolgens een oordeel. That’s the way the cookie crumbles.

Wat vertelden onderzoeken mij?

Als men groene thee en afvallen noemt dan doelt men op de stoffen cafeïne en met name de polyfenolen. Deze polyfenolen luisteren naar de naam EGCG. Dit staat voor het ietwat lastige woord epigallocatechinegallaat (1). In ieder geval is groene thee een variant waarbij de theebladeren niet gefermenteerd worden. Dat levert een thee op met een hogere concentratie polyfenolen (2).

Wat las ik over polyfenolen?

Ik zal je de ingewikkelde materie besparen maar polyfenolen stimuleren de vetverbranding. Ze remmen het effect van een bepaald enzym die de afbraak van de stof norepinefrine stimuleert. Norepinefrine stijgt en deze neurotransmitter heeft een vergelijkbare werking als adrenaline (1). Cafeïne speelt tevens ook een rol op de vetverbranding (3). De hamvraag is echter of dit een groot verschil geeft. Ik duik nogmaals de onderzoeken in.

Levert het effect een grote bijdrage?

Er zijn studies die hebben gekeken naar het effect van deze stoffen op de vetverbranding. Een paar laten geen duidelijk effect zien, maar er zijn er zeker een paar die aantonen dat de vetverbranding omhoog gaat. Het energieverbruik van mensen stijgt en daardoor verbrandt men meer calorieën (1,4,5,6,7,8,9). Het heeft dus een effect! Echter komt ook naar voren dat dit effect een bescheiden effect is (10,11,12,13,14). Het is dus niet zo dat groene thee een magisch middel is waarmee mensen opeens van overgewicht afkomen. Groene thee is dus niet een heilige graal die ervoor gaat zorgen dat je afvalt. Het helpt heel iets, maar je gaat de loterij er nooit mee winnen.

Bronnen

  1. Berube-Parents, S et al. Effects of encapsulated green tea and Guarana extracts containing a mixture of epigallocatechin-3-gallate and caffeine on 24 h energy expenditure and fat oxidation in men. 2005. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16176615 Geraadpleegd op 22-12-2015
  2. De Jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. ’s-Graveland. 2008. P.407
  3. Acheson, K.J. Caffeine and coffee: their influence on metabolic rate and substrate utilization in normal weight and obese individuals. 1980. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7369170 Geraadpleegd op 22-12-2015
  4. Brown, A.L. Health effects of green tea catechins in overweight and obese men: a randomised controlled cross-over trial. 2011. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21736785 Geraadpleegd op 22-12-2015
  5. Brown, A.L. Effects of dietary supplementation with the green tea polyphenol epigallocatechin-3-gallate on insulin resistance and associated metabolic risk factors: randomized controlled trial. 2009. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18710606 Geraadpleegd op 22-12-2015
  6. Dulloo, A.G. Efficacy of a green tea extract rich in catechin polyphenols and caffeine in increasing 24-h energy expenditure and fat oxidation in humans. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10584049 Geraadpleegd op 22-12-2015
  7. Eichenberger,P et al. Effects of 3-week consumption of green tea extracts on whole-body metabolism during cycling exercise in endurance-trained men. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19839000 Geraadpleegd op 22-12-2015
  8. Gregersen, N.T. et al. Effect of moderate intakes of different tea catechins and caffeine on acute measures of energy metabolism under sedentary conditions. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19445822 Geraadpleegd op 22-12-2015
  9. Hursel, R et all The effects of catechin rich teas and caffeine on energy expenditure and fat oxidation: a meta-analysis. 2011. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21366839 Geraadpleegd op 22-12-2015
  10. Hursel, R et all. The effects of green tea on weight loss and weight maintenance: a meta-analysis. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19597519 Geraadpleegd op 22-12-2015
  11. Lee, M.S et all. Green tea (-)-epigallocatechin-3-gallate reduces body weight with regulation of multiple genes expression in adipose tissue of diet-induced obese mice. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19390166 Geraadpleegd op 22-12-2015
  12. Phung, O.J et all. Effect of green tea catechins with or without caffeine on anthropometric measures: a systematic review and meta-analysis. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19906797 Geraadpleegd op 22-12-2015
  13. Rumpler, W et all. Oolong tea increases metabolic rate and fat oxidation in men. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11694607 Geraadpleegd op 22-12-2015
  14. Sae-tan, S et all. Weight control and prevention of metabolic syndrome by green tea. Beschikbaar via: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21193040 Geraadpleegd op 22-12-2015

Natuurlijk, je weet dat je groenten nodig hebt. Het liefst ook elke dag en het liefst in een bepaalde hoeveelheid. Anders komt je gezondheid in het gedrang. Geen nieuws toch? Maar weet je ook precies wat er in groenten zit? Hoeveel soorten zijn er en wat voor effect hebben de voedingsstoffen? Kortom: weet jij alles over groenten? In dit artikel lees je er alles over!

Wat zijn groenten?

Groenten kun je het best verwoorden als ‘de eetbare delen van planten’. De definitie van groente is weliswaar nogal breed en verschilt ook weer per land, streek of voedingsgewoonten, maar in de praktijk omschrijven we het met deze woorden. Groenten zijn ook wel de onderdelen van kruidachtige gewassen die we gekookt of rauw tot ons nemen (1-3).

Welke verschillende soorten zijn er?

Hier zijn vervolgens weer verschillende soorten van, te onderscheiden in wortelstengels, bladstelen, bladeren, bloemen en vruchten. Hier maken we onderscheid op het gebied van: koolsoorten, kiemgroenten, paddenstoelen, peulvruchten, vruchtgroenten, bladgroenten, knolgewassen, stengelgewassen en uien. Hier zijn dan weer ontzettend veel verschillende soorten van, en dat is maar goed ook. Niet één van deze groente bevat namelijk alle voedingsstoffen die je lichaam nodig heeft. Daarom raad ik aan zoveel mogelijk te variëren in groentesoorten. Zowel voor de voedingsstoffen als voor de unieke smaak van iedere soort! (1-3).

Waarom heb je ze nodig?

Groenten zijn gewoon goed voor je gezondheid. Ze bevatten over het algemeen relatief weinig calorieën, maar wel veel vitamines (B-vitamines, vitamine C en A), mineralen (foliumzuur, kalium, ijzer en calcium) en voedingsvezels. Daarnaast bestaan groenten (afhankelijk van soort) voornamelijk uit koolhydraten en eiwitten (peulvruchten). Ook zijn groenten bijzonder vanwege de bioactieve stoffen die erin zitten. Dit zijn stoffen die van nature in planten aanwezig zijn die je lichaam in principe niet nodig heeft, maar waarvan wordt aangenomen dat ze gezondheidsbevorderende effecten hebben. Kortom, een variëteit aan groenten is onmisbaar in een volwaardig voedingspatroon! (1-3).

Wat is het nut van deze stoffen?

De stoffen die hierboven zijn genoemd hebben stuk voor stuk een specifieke functie voor ons lichaam. Vitamine C werkt bijvoorbeeld als antioxidant en beschermt lichaamscellen, kalium speelt een rol bij de vochtbalans en bloeddruk en voedingsvezels geven een verzadigd gevoel waardoor je minder snel trek krijgt. De overige stoffen hebben weer andere functies. Groenten bevatten daarnaast weinig calorieën, dus aankomen van groente zal niet snel gebeuren. Houd echter wel in het achterhoofd dat de energiebalans te allen tijde leidend is.

In het algemeen kan nog gezegd worden dat groenten (en fruit) het risico op hart- en vaatziekten en sommige vormen van kanker (darmkanker) verlagen en het wordt in verband gebracht met een lager risico op diabetes type 2 en longkanker. Hoe dat precies komt is nog niet duidelijk, maar waarschijnlijk komt dat door de combinatie van verschillende stoffen die in groenten aanwezig zijn. (1,4)

De hoeveelheid per dag

Het Voedingscentrum adviseert ons per dag minimaal 250 gram groente te eten. Dit advies komt van het Gezondheidsraad: een onafhankelijk wetenschappelijk orgaan dat ons advies geeft om onze lichamelijke gezondheid te waarborgen en waar mogelijk te verbeteren. Dit advies is dan ook opgesteld aan de hand van langdurig wetenschappelijk onderzoek.
Helaas eten we in de praktijk echter nog steeds te weinig groenten: het blijkt dat slechts 5% voldoet aan deze aanbeveling.

Tips om met gemak meer groenten te eten

  • Eet standaard een portie groente bij elke maaltijd
  • Voeg een extra groentemaaltijd toe
  • Eet rauwkost op je brood of cracker
    (tips: sla, komkommer, tomaat, paprikareepjes, radijsjes)
  • Maak vaker een maaltijdsalade
  • Neem groente als snack!
    alt

Bronnenlijst

  1. Eerlijk over eten. Voedingscentrum. Groente. Beschikbaar via:
    http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/groente.aspx
  2. De Jong, F.M. Ons Voedsel. Over wat erin zit, hoe het wordt gemaakt & wat het met ons doet. P288
  3. Kempen-van Dommelen, Catsberg, C.M.E. Levensmiddelenleer. Hoofdstuk 20
  4. Voedingscentrum. Eerlijk over eten. Alles over vitamines, mineralen en supplementen.Vitamine C
  5. Voeding. Cijferes & Context. Huidige situatie. Beschikbaar via: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/voeding/cijfers-context/huidige-situatie#node-voeding-van-volwassenen
  6. Gezondheidsraad. Werkwijze van de Commissie Richtlijnen goede voeding 2015. Beschikbaar via: http://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/werkwijzevandecommissierichtlijnengoedevoeding20150.pdf 10-11-2015